ઘોર તપશ્ચર્યા પછી જ મહાકુંભ દરમિયાન સામાન્ય સંન્યાસી નાગા બને છે અને જ્યારે નાગા બને છે ત્યારે તે શાસ્ત્ર અને શસ્ત્ર બંનેના શિક્ષણમાં નિપુણ બને છે.
એક તરફ પ્રયાગરાજમાં મહાકુંભ માટે યુદ્ધ સ્તરે તૈયારીઓ ચાલી રહી છે તો બીજી તરફ નાગા સાધુઓના અખાડાઓનું આગમન પણ શરૂ થઈ ગયું છે. ઉગ્ર તપશ્ચર્યા પછી જ મહાકુંભ દરમિયાન સામાન્ય સંન્યાસી નાગા બને છે અને જ્યારે નાગા બને છે ત્યારે તે શાસ્ત્ર અને શસ્ત્ર બંનેના શિક્ષણમાં નિપુણ બને છે. તમામ 13 અખાડાઓમાં જુના અખાડાને સૌથી મોટો માનવામાં આવે છે. ઘરનો આશ્રમ છોડીને જુના અખાડામાં નાગા સન્યાસી બનવું એ B.Tech ડિગ્રી મેળવવા કરતાં વધુ મુશ્કેલ છે. આ માટે ઘણા વર્ષો લાગે છે.
એવું માનવામાં આવે છે કે આદિ શંકરાચાર્યએ અખાડા સ્થાપ્યા હતા. શંકરાચાર્યે જોયું કે ધર્મનો વિકાસ અને પ્રસાર માત્ર ઉપાસનાથી થઈ શકતો નથી. તે દિવસોમાં, દેશને સમયાંતરે ઘણા આક્રમણકારોનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. આવી સ્થિતિમાં શંકરાચાર્યએ તેમના અનુયાયીઓ અને સંતોને શારીરિક શ્રમ અને શસ્ત્રો શીખવા માટે પ્રેરિત કર્યા. તેમનું માનવું હતું કે કસરત અને કુસ્તી શીખવાથી મન પણ મજબૂત બને છે. સંતો માટે આવા મઠ બનાવવામાં આવ્યા હતા જ્યાં કસરતની સાથે તેમને યુદ્ધ સ્તરની દીક્ષા પણ આપી શકાતી હતી.
અહીંથી અખાડા શરૂ થયા. વાસ્તવમાં, ‘અખાડા’ શબ્દનો અર્થ તે જગ્યા સાથે જોડાયેલો છે જ્યાં કુસ્તી કે મલ્લયુદ્ધ થાય છે. ધીરે ધીરે સંતોના અખાડા શાસ્ત્રાર્થ, ચર્ચા અને ધાર્મિક ચર્ચાનું કેન્દ્ર બન્યા. શંકરાચાર્યએ પોતે સાત અખાડા મહાનિર્વાણી, નિરંજની, જુના, અટલ, આવાહન, અગ્નિ અને આનંદની સ્થાપના કરી હતી. આ અખાડાઓનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય દેશના પ્રાચીન મંદિરો અને ધાર્મિક લોકોને અન્ય ધર્મના આક્રમણકારોથી બચાવવાનો હતો.
જુના અખાડામાં આ રીતે નાગા સાધુઓ બનાવવામાં આવે છે
જુનામાં નાગા સંત બનવા આવનાર પ્રથમ પુરુષને મહાપુરુષ (અવધૂત) અથવા સ્ત્રી સંત (અવધૂતાની) કહેવામાં આવે છે. એટલે કે ગૃહસ્થ આશ્રમમાંથી આવતા પુરુષને મહાપુરુષ અને સ્ત્રીને સામાન્ય દીક્ષા આપીને અવધૂતાની બનાવવામાં આવે છે. મતલબ કે તેઓ જુના અખાડાના સભ્ય ગણાય છે, પરંતુ તેઓ 52 મહાસભાના સભ્ય નહીં હોય. આ પ્રક્રિયામાં બે વર્ષનો સમય લાગે છે.
તેઓ મધ્યરાત્રિમાં 108 ડૂબકી મારે છે
અવધૂત અથવા અવધૂતાની બન્યા પછી, સંન્યાસ દીક્ષા થાય છે. અવધૂત અથવા અવધૂતાનીનાં કુંભ મેળા દરમિયાન બિર્જાહવન સંસ્કાર થાય છે. આ સંસ્કાર માત્ર કુંભના પ્રસંગે જ કરવામાં આવે છે. અવધૂત અથવા અવધૂતાનીનાં નામની સ્લિપ તેમના ગુરુ દ્વારા જારી કરવામાં આવે છે, ત્યારબાદ તે અખાડાના રમતા પંચને જાય છે. રમતા પંચ ચારિત્ર્યના આધારે મહોર લગાવે છે, આ પછી આચાર્ય મહામંડલેશ્વરની સામે અડધી મુંડન થાય છે અને તેઓ મધ્યરાત્રિએ ગંગામાં 108 ડૂબકી લગાવીને પાછા આવે છે. આ પછી હવન કરવામાં આવે છે.
તેઓ તપસ્યા માટે હિમાલય જાય છે
દરેકને સવારે શિક્ષા કરવામાં આવે છે જેમાં તેમને તપસ્યા માટે હિમાલય મોકલવામાં આવે છે. જેવી રીતે યજ્ઞોપવીત સંસ્કારમાં ભણવા માટે કાશી જાય છે. પછી ગુરુ સમજાવે છે અને આ પછી, સવારે ચાર વાગ્યે, ગંગામાં સ્નાન કર્યા પછી, ગુરુ સંન્યાસીની ચોટી કાપી નાખે છે, ત્યારબાદ સન્યાસ આપવામાં આવે છે.
પછી તેઓ નાગા સંન્યાસી બની જાય છે અને પ્રમાણપત્ર મેળવે છે
આ દીક્ષા પછી સંન્યાસી સંતનું જીવન જીવી શકશે કે નહીં તે જોવામાં આવે છે. આ દરમિયાન સંન્યાસીની દરેક ગતિવિધિ પર નજર રાખવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયામાં લાંબો સમય લાગે છે, ક્યારેક બે અને ક્યારેક છ વર્ષ સુધીનો સમય લાગે છે. જે પછી, કેટલાક કુંભ મેળામાં, તેમને દિગંબર સન્યાસી બનાવવામાં આવે છે, જેના કારણે તેઓ નાગા બની જાય છે. નાગા સંતને અખાડાના અગ્રણી સભ્ય હોવાનું પ્રમાણપત્ર મળે છે.
સ્વરક્ષણની તાલીમ આપવામાં આવે છે
નાગા સંન્યાસીને ધર્મ અને શસ્ત્રોનો ઉપયોગ કરવાની સંપૂર્ણ દીક્ષા આપવામાં આવે છે. સમય જતાં તલવાર અને ભાલાના ઉપયોગની તાલીમ બંધ થઈ ગઈ, પરંતુ આજે પણ સ્વરક્ષણની તાલીમ આપવામાં આવે છે. આ જ કારણ છે કે તેઓ મુઘલ સેના સામે લડ્યા હતા. આ નાગા તપસ્વીઓએ નાગૌરીમાં શાસકની હત્યા કરીને ધર્મની સ્થાપના કરી અને આ નાગા તપસ્વીઓએ રામજન્મભૂમિ આંદોલનને સમર્થન આપ્યું. મુઘલ કાળ દરમિયાન, જુના અખાડાના 10 હજારથી વધુ નાગા સંતો આ આંદોલનમાં જોડાયા હતા, જેમાં 400 થી વધુ લોકોએ પોતાના જીવનનું બલિદાન આપ્યું હતું. સંતોએ પણ તેમને શ્રદ્ધાંજલિ આપી હતી.
સભ્યપદ મેળવ્યા પછી, રક્ષણની જવાબદારી છે
સભ્યપદ મેળવવાની પ્રક્રિયા જટિલ છે, પરંતુ આ પછી સભ્યની સુરક્ષાની જવાબદારી અખાડાની છે. બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન 1860માં બનેલા કાયદામાં સ્પષ્ટ છે કે જુના અખાડાના સંત વિદેશમાં ગમે તે નામથી ઓળખાય છે, તેની સુરક્ષાની જવાબદારી અખાડાની રહેશે. તેની સંપત્તિ પર અખાડાનો પણ અધિકાર રહેશે. જો તેઓ પાગલ થઈ જાય, મૃત્યુ પામે અથવા ચારિત્ર્ય ખામી માટે દોષિત સાબિત થાય તો જુના અખાડાના સંતોની સદસ્યતા સમાપ્ત થાય છે.
