ભારતના ભાગેડુ ઉદ્યોગપતિ મેહુલ ચોક્સીની સોમવારે સવારે બેલ્જિયમથી ધરપકડ કરવામાં આવી છે. તેની ધરપકડ બાદ, હવે એવી ચર્ચા થઈ રહી છે કે 26/11 હુમલાના માસ્ટરમાઇન્ડ તહવ્વુર રાણા પછી ચોક્સીને પણ પ્રત્યાર્પણ કરી ભારત લવાશે?
ભારતમાં ગુનાઓ કરીને વિદેશ ભાગી જતા ગુનેગારો માટે સમય સારો નથી ચાલી રહ્યો. પંજાબ નેશનલ બેંક સાથે 13500 કરોડ રૂપિયાની છેતરપિંડી કરનાર મેહુલ ચોકસીની બેલ્જિયમમાં પોલીસે ધરપકડ કરી છે. સીબીઆઈ અને ઈડીની અપીલ પર હીરાના વેપારી અને ગીતાંજલિ ગ્રુપના માલિક ચોક્સીની બેલ્જિયમમાં ધરપકડ કરવામાં આવી છે. તે 2011 થી PNB બેંક સાથે છેતરપિંડી કરી રહ્યો હતો પરંતુ 2018 માં તેનું કૌભાંડ ખુલ્લું પડી ગયું, ત્યારબાદ તે દેશ છોડીને ભાગી ગયો હતો બેંકોમાંથી 9000 કરોડ રૂપિયાની ઉચાપત કરીને બ્રિટન ભાગી ગયેલા વિજય માલ્યાને પહેલાથી જ ભારત પ્રત્યાર્પણનો ડર સતાવી રહ્યો છે.
વિજય માલ્યા અને મેહુલ ચોકસીએ ભારતીય બેંકોને કુલ 22,500 કરોડ રૂપિયાનું કૌભાંડ કર્યું છે. વિજય માલ્યા બ્રિટનમાં રહીને કાનૂની લડાઈ લડી રહ્યા છે, ત્યારે મેહુલ ચોક્સી વારંવાર દેશો બદલીને તપાસ એજન્સીઓને મૂર્ખ બનાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. જોકે, આખરે તે પોતે તે દેશમાં પહોંચી ગયો જ્યાંથી તેને ભારત લાવવા માટે એકદમ સરળ માનવામાં આવે છે. બેલ્જિયમની એક હોસ્પિટલમાંથી ધરપકડ બાદ ચોક્સી હવે ભારતીય એજન્સીઓની પકડમાં આવી શકે છે.
ભારત અને બેલ્જિયમ વચ્ચે પ્રત્યાર્પણ સંધિ છે. આ સંધિ હેઠળ, હત્યા, છેતરપિંડી, બનાવટી વગેરે જેવા ઘણા ગુનાઓના આરોપીઓને એક દેશમાંથી બીજા દેશમાં મોકલવાનું એક મહત્વપૂર્ણ માધ્યમ છે. 2020 માં, કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે પણ સંધિમાં કેટલાક ફેરફારો કર્યા હતા.
કઈ પરિસ્થિતિઓમાં પ્રત્યાર્પણ થઈ શકે છે?
સંધિ મુજબ, “કોઈ પણ સંજોગોમાં નાગરિકો અથવા રહેવાસીઓનું પ્રત્યાર્પણ કરી શકાશે નહીં સિવાય કે કરવામાં આવેલ ગુનો બંને દેશોના કાયદા હેઠળ પ્રત્યાર્પણપાત્ર ગુનો હોય.” સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, કોઈ વ્યક્તિનું પ્રત્યાર્પણ ત્યારે જ થઈ શકે છે જો તેણે કરેલું કામ ભારત અને બેલ્જિયમ બંનેમાં ગુનાની શ્રેણીમાં આવે.
ચોક્સી 2018માં ભારતમાંથી ભાગી ગયો હતો
ચોક્સી 2018માં ભારતમાંથી ભાગી ગયો અને પહેલા એન્ટિગુઆ અને બાર્બુડા ગયો અને ત્યાં નાગરિકતા મેળવી. ગીતાંજલી જેમ્સના માલિક મેહુલ ચોકસીએ તેમના ભત્રીજા નીરવ મોદી સાથે મળીને પંજાબ નેશનલ બેંક (PNB) કૌભાંડને અંજામ આપ્યો હતો. આ ભારતના ઇતિહાસમાં સૌથી મોટા બેંકિંગ કૌભાંડોમાંનું એક છે. નીરવ મોદી પણ હીરાનો વેપારી હતો અને દેશ છોડીને ભાગી ગયો છે. મેહુલ ચોક્સી અને નીરવ મોદીએ મળીને ₹ ૧૩,૫૭૮ કરોડનું કૌભાંડ કર્યું છે.
આ રીતે રમત રમી
મેહુલ ચોક્સી અને નીરવ મોદીએ પંજાબ નેશનલ બેંકના કેટલાક અધિકારીઓ સાથે મળીને નકલી ગેરંટી (LoU) જારી કરી હતી. આ ગેરંટીઓના આધારે, કોઈપણ સુરક્ષા વિના વિદેશની બેંકોમાંથી લોન લેવામાં આવી હતી. બેંક લોનમાંથી મળેલા પૈસા વિવિધ બોગસ કંપનીઓમાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવ્યા હતા અને આ પૈસાનો ઉપયોગ મની લોન્ડરિંગ માટે કરવામાં આવ્યો હતો.
કૌભાંડનો પર્દાફાશ થાય તે પહેલાં જ દેશ છોડી દીધો
કૌભાંડનો પર્દાફાશ થાય તે પહેલાં જ, મેહુલ ચોક્સી 2017 માં ભારત છોડીને ભાગી ગયો હતો અને 2018 માં એન્ટિગુઆ અને બાર્બુડાની નાગરિકતા લઈ લીધી હતી. સીબીઆઈ અને ઇડીએ મેહુલ ચોક્સી અને નીરવ મોદી બંને સામે મની લોન્ડરિંગ અને છેતરપિંડીના આરોપસર કેસ નોંધ્યા હતા. કૌભાંડને કારણે બેંકને થયેલા નુકસાનની ભરપાઈ કરવા માટે, મેહુલ ચોકસીની 2,500 કરોડ રૂપિયાથી વધુની સંપત્તિ જપ્ત કરવામાં આવી છે.
માલ્યાને ભારત લાવવાના પ્રયાસો 2016 થી ચાલી રહ્યા છે
વિજય માલ્યાના પ્રત્યાર્પણની પ્રક્રિયા 2016 થી ચાલી રહી છે. ભારત સરકારે 9,000 કરોડ રૂપિયાથી વધુના બેંક લોન છેતરપિંડી અને મની લોન્ડરિંગના આરોપમાં બ્રિટન પાસેથી તેમના પ્રત્યાર્પણની માંગ કરી છે. બ્રિટિશ કોર્ટે 2018 માં માલ્યાના પ્રત્યાર્પણને મંજૂરી આપી હતી. અને 2019 માં યુકેના ગૃહ મંત્રાલયે પણ આ માટે સંમતિ આપી હતી. કાનૂની ગૂંચવણો અને માલ્યાની અપીલને કારણે, તેમને હજુ સુધી ભારત લાવવામાં આવ્યા નથી. 2022 માં, સુપ્રીમ કોર્ટે માલ્યાને અવમાનના કેસમાં ચાર મહિનાની જેલની સજા ફટકારી, જેનાથી ભારતનો કેસ મજબૂત બન્યો. માલ્યા હજુ પણ યુકેમાં છે અને પ્રત્યાર્પણમાં વધુ સમય લાગી શકે છે.
